Miło jest zobaczyć nasz polski pomnik na terenie parlamentu Alberty – Alberta Legislature Ground.
Pomnik usytuowany jest kilkadziesiąt metrów na zachód od budynku parlamentu.
This monument commemorates 100 years of Polish settlement in Alberta.
This monument is a gift from the Polish community to the Province of Alberta. It depicts the five waves of Polish settlements to Alberta.
The sculpture was commissioned in 1995 by the Canadian Polish Congress Alberta Society.
First Wave: 1895-1918
The first Polish settlers came to Alberta during the late 1800s’ after Poland had been partitioned by neighbouring countries.
The settlers brought strong hands and a pioneer spirit to harness new territories.
While clearing forests and cultivating fields, they build meeting halls, schools and churches-maintaining Polish traditions in their new Canadian homeland and dreaming of a free Poland.
Fala pierwsza: 1895-1918
Początki osadnictwa polskiego w Albercie sięgają końca XIX wieku – czasów, kiedy Polska była pod zaborami. Pierwsi osadnicy stopniowo, z ogromnym trudem zagospodarowywali nowe ziemie.
Karczowali lasy i zakładali farmy, nie zapominając jednak o kraju, z którego przybyli.
W nowej kanadyjskiej ojczyźnie wspólnie budowali szkoły i kościoły, gdzie marząc o niepodległej Polsce, pielęgnowali rodzinne tradycje.
Secound Wave: 1918-1939
Poland regained independence in 1918 at the end of World War One. The newly re-united country had to rebuild its industry and infrastructure, sometimes demanding economic sacrifices from its citizens. Those in need of bread migrated to lands seeking hands to work.
Having come to Alberta and grateful for the warm welcome, Polish immigrants enthusiastically began building a prosperous future for themselves and their neighbours.
Fala druga: 1918-1939
Po odzyskaniu w 1918 roku niepodległości przed Polską stanęło niemałe zadanie odbudowy struktur państwowych i ekonomicznej modernizacji. Trud ponownego zjednoczenia ziem, podzielonych między zaborców przez 123 lata niewoli, wymagał poświęceń ze strony obywateli. Wielu z nich zdecydowało się na emigrację. Ci, którzy osiedlili się w Albercie, wdzięczni za życzliwe przyjęcie, ciężko pracowali w imię lepszej przyszłości-swojej i kanadyjskich współobywateli.
Third Wave: 1939-1956
During World War Two, Polish Canadians enlisted in the Canadian armed forces and supported Canada’s industry and military efforts.
When a communist government came to power in Poland towards the end of the war, numerous Polish soldiers and prisoners of war chose not to return home from the battlefields and sought refuge in other countries.
Those who came to Alberta used their military skills and discipline to form organizations that facilitated active involvement in the community life of Alberta.
Fala trzecia: 1939-1956
Podczas drugiej wojny światowej kanadyjscy Polacy masowo wstępowali do wojska i na wiele sposobów angażowali się w działania wojenne.
Kiedy po klęsce nazistów władzę w Polsce objęli komuniści, wielu Polaków walczących na Zachodzie wybrało emigrację także do Alberty.
Zahartowani przeżyciami wojennymi, pełni determinacji, szybko odnaleźli swoje miejsce w nowym kraju, angażując się w życie społeczne nowej ojczyzny.
Fourth Wave: 1956-1995
In this period of emigration, many ambitious and well-educated professionals left Poland to seek more challenging career opportunities in the West. The peak of this exodus occurred in the 1980s when Poland experienced an economic downturn, social unrest, martial law, and political changes. Scholars, teachers, scientists, engineers, doctors, and entrepreneurs who came to Alberta established successful businesses, professional practices, academic careers, and manufacturing plants.
Fala czwarta: 1956-1995
Ambitni i dobrze wykształceni Polacy wyjeżdżali z Polski w poszukiwaniu nowych perspektyw i lepszego życia na Zachodzie. Lata osiemdziesiąte – czas zdominowany przez trudności gospodarcze i społeczne niepokoje, a także czas stanu wojennego – to apogeum tej emigracji. Polscy lekarze, naukowcy, przedsiębiorcy, nauczyciele i rzemieślnicy, którzy przyjechali do Alberty, wrastali powoli w lokalną społeczność, znajdując tu warunki do pomyślnego rozwoju i kariery.
Fifth Wafe: 1995 and onward
While democratic Poland is thriving in the European Union, Canada and Poland maintain close political and economic relations, and provide new opportunities for Albertans of Polish heritage. Polish firms invest in Alberta-based businesses and Alberta companies hire professionals and tradespeople from Poland. Having contributed to the prosperity of Alberta for more than 100 years, Polish Albertans are determined to advance their province’s development in the many years to come.
Fala piąta: po roku 1995
Zmiany ustrojowe i wstąpienie Polski do Unii Europejskiej otworzyły przed Polakami w kraju i na emigracji nowe perspektywy: pojawiły się możliwości owocnej wymiany naukowej, gospodarczej, handlowej i kulturalnej.
Polskie Firmy zaczęły z powodzeniem inwestować w albertański przemysł, a lokalne przedsiębiorstwa chętnie zatrudniły fachowców z Polski.
Kolejne karty historii polskiego osadnictwa w Albercie będą pisać młode pokolenia, mając za sobą sto lat bogatej przeszłości.
Równe 20 lat zajęło przeniesienie pomnika spod Domu Polskiego na teren parlamentu albertańskiego (Alberta Legislature Grounds). Pomnik upamiętniający 100-lecie osadnictwa polskiego w Albercie otoczony piękną zielenią ustawiony jest w prestiżowym miejscu tuż obok budynku parlamentu w Edmontonie. W pobliżu pomnika stoi stylowa ławeczka upamiętniająca Jadwigę i Rajmunda Pierzchajło emigrantów, przybyłych do Alberty tuż po wojnie w roku 1949.
Jadwiga i Rajmund swoim zaangażowaniem społecznym o utrzymanie polskości i obronę dobrego imienia Polski, byli wzorcem dla kilku następnych pokoleń mieszkających tu Polaków. W czerwcu 2020 wszystkie prace zostały zakończone i pomnik znalazł się w miejscu, o które pomysłodawcy tego wielkiego przedsięwzięcia czynili starania od samego początku.
Pomysłodawcą, inicjatorem i co-sponsorem budowy pomnika był Józef Bereźnicki ówczesny prezes Kongresu Polonii Kanadyjskiej okręg Alberta (KPK). Pomnik był jednym z kilku projektów upamiętniających 100-lecie osadnictwa polskiego w Albercie, które Polonia albertańska obchodziła w roku 1995.
Planowany budżet na budowę pomnika wynosił 120 tysięcy dolarów. Komitet Budowy Pomnika rozpoczął pracę nad określeniem koncepcji Pomnika, która w swojej prostocie i uzasadnieniu historycznym stałaby się podstawą dla artystów biorących udział u konkursie.
Koncepcja zbudowana na precedensie historycznym „ Pięciu Fal” emigracyjnych. Pierwsza fala 1895-1918 – OD POCZATKÓW DO KOŃCA WIELKIEJ WOJNY, druga fala 1918-1939 – LATA MIĘDZYWOJENNE; trzecia fala 1939-1956 – WOJNA I LATA POWOJENNE; czwarta fala 1956-1995 – LATA POLSKI KOMUNISTYCZNEJ I LATA SOLIDARNŚCI; piąta fala 1996 – PRZYSZŁOŚĆ.
Komitet rozesłał ponad 350 ogłoszeń do wszystkich znanych galerii sztuki, związków artystycznych oraz indywidualnych artystów. 43 osoby zgłosiły zainteresowanie konkursem, ale tylko 10 projektantów nadesłało swoje prace. W czerwcu 1998 roku Jury Konkursu w składzie Józef Bereźnicki – prezes KPK, Orest Olineck, reprezentujący Alberta Foundation for Arts (co-sponsor pomnika), Jan Pierzchajło, architekt i Danek Możdżeński, rzeźbiarz oraz członkowie Komitetu Budowy Pomnika, Wei Yew – artysta grafik, John Beaver – rzeźbiarz pod przewodnictwem Jana Tereszczenki – architekta i przewodniczącego Komitetu Budowy Pomnika i doradcy technicznego Jury Konkursu, zebrane w Arden Gallery w St. Albert, po dokonaniu przeglądu przedstawionych prac konkursowych i po dogłębnej dyskusji postanowiło przyznać pierwszą nagrodę pracy autorstwa rzeźbiarza Chu Honsuna. Praca ta w oczach Jury przedstawiała największe wartości artystyczne i oczekiwania programowe konkursu. Ostatni zakończony konkurs był czwartą z kolei próbą podejścia Kongresu Polonii Kanadyjskiej, Okręg Alberta do tego zagadnienia.
Autor pomnika Chu Honsun po ukończeniu w roku 1975 uniwersytetu w Hongkongu otrzymał stypendium we Włoszech gdzie we Florencji oraz w Cerrara uczył się rzeźby w marmurze i granicie. W roku 1991 artysta zamieszkał w Calgary.
Uroczyste odsłonięcie pomnika tymczasowo usytułowanego przy Domu Polskim w Edmonton odbyło się w dniu 4 czerwca 2000 roku.
Oficjalnego odsłonięcia dokonali Ekscelencja Bogdan Grzelońki, Ambasador Rzeczpospolitej Polskiej, Dostojny Bill Smith, Prezydent Miasta Edmonton i Jarek Nowinka, Prezes Kongresu Polonii Kanadyjskiej, okręg Alberta.
Poświęcenia pomnika dokonał ks. Roman Majek, Delegat Biskupa Edmonton. W przemówieniach głos zabrali dostojni goście: Bogdan Grzeloński – Ambasador RP, Tommy Banks – Senator Kanady, Walter Paszkowski – Minister do Spraw Komunalnych w Rządzie Alberty i Bill Smith – Prezydent Miasta Edmonton.
Projekt przeniesienia pomnika miał długą historię, był skomplikowany i wymagał wkładu wielu ludzi. Projekt ten konkurował z innymi, podobnymi propozycjami. A oto lista osób i ich wkład pracy przy przeniesieniu pomnika:
Terese Szlamp-Fryga – Prezes Kongresu Polonii Kanadyjskiej (2003-2009; 20111-2015) przewodziła koncepcji przeniesienia pomnika na teren parlamentu. Pani Terese Szlamp-Fryga wszczęła negocjacje z ministrami Paszkowskim i Kowalskim.
Walter Paszkowski – Członek Parlamentu (1989-2001), Minister Spraw Komunalnych, Minister Transportu przewodził projektem ze strony rządu a także złożył i poparł wstępną propozycję pani Terese Szlamp-Fryga do ministerstwa infrastruktury.
Thomas Łukaszuk – Członek Parlamentu (2001-2015) i Vice Premier (2012-2013) kontynuował negocjacje z Premierem Ed. Stelach, Ministrem Brian Mason i Premier Rachel Notley. Po przejściu na emeryturę W. Paszkowskiego projekt pomnika został przekazany do kancelarii T. Łukaszuka gdzie proces był kontynuowany. Po otrzymaniu pozwolenia na przeniesienie pomnika, dokumenty zostały złożone na ręce marszałka Kowalskiego.
Ken Kowalski – Marszałek Sejmu (1997-2012, poparł propozycje przeniesienia pomnika, wyznaczył odpowiednią lokalizację, lecz w tym czasie pomnik nie był gotowy do instalacji.
Ed Stelmach – Premier (2006-2011), poparł projekt i zgodził się, aby dzień odsłonięcia pomnika został oficjalnie uznanym poprzez deklaracje parlamentu, jako „Polish Day” w Albercie.
Brian Mason – Członek Parlamentu (2004-2014) i Minister Transportu (2015-1019). Po wyborach rządu NDP, sprawa została ponownie złożona na ręce ministra Brian Mason, który zaakceptował przeniesienie pomnika, lecz pojawiły się powikłania z konkurującymi grupami etnicznymi, które także robiły starania, aby ich pomniki zostały ustawione wokół parlamentu, co byłoby niemożliwe. Minister Brain Mason zabiegał o zgodę Premier Rachel Notley.
Rachel Notley – Premier (2015-2019) wyraziła zgodę, aby polonijny pomnik został ostatecznie przeniesiony na teren parlamentu. Jest on ostatnim projektem tego typu, który stanie na terenie ogrodów parlamentarnych. Premier Notley poparła inicjatywę premiera Stelmacha, zgadzając się na oficjalne odsłonięcie pomnika i zadeklarowania „Polish Day”, który miał być powiązany z corocznym polskim festiwalem na terenach parlamentu.
Ponad to, ze środowiska polonijnego w sprawę przeniesienia pomnika zaangażowane były następujące osoby: Jarek Nowinka, dr. Wacław Osadnik, Agata Guzik, Maryla Hasek, Janusz Tomczak, Teresa Moss a także ogrom pracy włożył Jan Pierzchajło z firmy Rockliff-Pierzchajło- Kroman Architects Ltd. gdzie, nieopłatnie zostały wykonane rysunki techniczne podstawy i kolumn pod tablice, a także koordynacja projektu i rozmowy z przedstawicielami rządu i kontraktorami pracującymi nad projektem.
Słowa podziękowania należą się wszystkim, którzy w jakikolwiek sposób przyczynili się do realizacji tego pięknego projektu.
Opracowanie: Kanadyjsko Polskie Towarzystwo Historyczne, czerwiec 2020
Źródło: Kulisy Polonii # 208 1996; # 237, 239 1998; ulotka okolicznościowa KPK 4 czerwiec 2000
Autor zdjec i postu na FB: pan Grzegorz Łojko grzegorz.lojko@mac.com Edmonton
